Willsonova bolest. Uzrok, simptomi i lečenje

Willsonova bolest je retka autozomno recesivna bolest, koja uzrokuje promene u homeostazi bakra. Bakar spada u grupu esencijalnih mikrometala, a biohemijski je komponenta velikog broja važnih enzima. 

Foto: N1

Bakar iz hrane se nakon apsorpcije prenosi u jetru, koja ima glavnu ulogu u njegovom metabolizmu i iz koje se izlučuje u žučne puteve, ali u formi koja se ne reapsorbuje. 

U Willsonovoj bolesti je primarno oštećena bilijarna ekskrecija bakra, sa posledičnim nagomilavanjem u jetri i oštećenjem hepatocita. Kada se u jetri nagomilaju preterane količine bakra, slobodni bakar prodire u krv i dalje se akumulira u drugim organima, a prvenstveno u mozgu, bubrezima i korneji. 

U mozgu se bakar nagomilava primarno u bazalnim ganglijama (otuda i naziv hepatolentikularna degeneracija). U korneji se bakar nagomilava po njenom obodu, formirajući žuto-zelenkasto-braon prebojeni Kajzer-Flajšerov prsten.
Simptomi uglavnom počinju između 11. i 25. g. i bez terapije napreduju do potpune onesposobljenosti i sigurne smrti. 

Forme Willsonove bolesti:

Prema početnim simptomima razlikujemo tri forme bolesti:
1. hepatička forma- počinje u mladem životnom dobu od neurološke (od 8-16 godina) - tranzitorni akutni hepatitis, fulminantni hepatitis, hronični aktivni hepatitis ili ciroza jetre
2. neurološka forma- ne postoje specifični simptomi i znaci, kojima ona započinje, kod svakog bolesnika sa ekstrapiramidnim tegobama ili neobičnim poremećajima pokreta, koji su se javili pre 40. godine, treba izvršiti osnovna ispitivanja za dijagnozu Willsonove bolesti. Kod 40% bolesnika neurološki poremećaji su prva klinička manifestacija- distonička (klasična) i pseudosklerotična (tremor, dizartrija i cerebelarna simptomatologija) forma- poremećaj bulbarne muskulature i mišića lica (fiksirani pseudoosmeh- risus sardonicus) je čest, sa teškom dizartrijom, koja nepreduje do anartrije (nejasni, neprijatni zvuci), a zbog gubitka automatskog gutanja pljuvačka ponekad curi iz usta bolesnika- od nevoljnih pokreta se najčešće javlja tremor (posturalni, velikih amplituda- tremor po tipu mahanja krila sa ispruženim rukama - pogoršava se pri pokušaju pokreta, te može onemogućiti samostalno oblačenje, ishranu, održavanje higijene - manje od četvrtine bolesnika), rede distonički pokreti ili položaji, a pojedini bolesnici ispoljavaju sliku parkinsonizma (rigiditet i bradikinezija) - kortikospinalni putevi nisu oštećeni, niti postoji poremećaj funkcije sfinktera.
3. psihijatrijska forma- kod oko trećine obolelih VB počinje psihijatrijskim poremećajima (socijalno neusklađeno ponašanje, depresija, psihoze).

Presimptomatski bolesnici:

Braća i sestre osoba obolelih od Willsonove bolesti su u riziku od 25% da će se i kod njih razviti bolest te se predlaže da se i bez kliničkih manifestacija kod njih sprovede detaljno testiranje. U slučaju da se utvrdi postojanje laboratorijskih promena karakterističnih za VB može se pribeći profilaktičkoj terapiji (cink, penicilamin), sa idejom da se prevenira kliničko ispoljavanje bolesti.

Dijagnoza Willsonove bolesti:

Skoro 50% obolelih umire prerano zbog nepostojanja prave dijagnoze.

Dijagnoza se dokazuje:
1. ceruloplazmin u krvi snižen (deca do 6 meseci normalno imaju veoma niske nivoe ceruloplazmina),
2. povećano izlučivanje bakra u urinu tokom 24 h,
3. ispitivanje na prisustvo Kajzer-Flajšerovog prstena (slit-lampa) - prisutan kod gotovo svih bolesnika sa neurološkom i kod 75% sa hepatičkom formom,
4. određivanje bakra u biopsijskom materijalu jetre,
5. genetičke analize.

Terapija Willsonove bolesti:

Početni cilj je da se odstrane toksične količine bakra i spreči njegovo taloženje u tkiva. U drugoj fazi terapija je usmerena na održavanje homeostaze bakra. Penicilamin je helator metala- vezuje bakar i uspešno pokreće njegovo izbacivanje iz organizma putem mokraće. Kod četvrtine pacijenata se ispoljavaju teški neželjeni efekti, pa se koriste soli cinka, a rede tetrahidromolibdat i trientin. Kod bolesnika sa teškim oštećenjem jetre transplantacija je često jedino rešenje. Dijeta siromašna bakrom nema ulogu u lečenju VB. Poboljšanje neuroloških simptoma započinje sporo, tek 5-6 meseci nakon uvođenja terapije, a puni efekat se očekuje posle dve godine.