Trovanje radijacijom je pojava prouzrokovana jonizujućim zračenjem koja se kod ljudi i životinja manifestuje kroz oštećivanje organa i tkiva. Ovaj pojam se najčešće koristi da bi se izrazilo akutno trovanje visokim dozama radijacije u kratkom vremenskom periodu, mada se koristi i za duže vremenske periode.
Klinička dijagnoza ovog trovanja se stručno zove akutni radijacijski sindrom (ARS).
Hronični radijacijski sindrom postoji, ali je veoma redak i najčešće se javlja kod radnika u nuklearnim postrojenjima i elektranama.
Razlika između akutnog i hroničnog trovanja je u vremenu izlaganja radioaktivnim izvorima: kod akutnih trovanja najrasprostranjenije je kratko izlaganje visokim dozama zračenja, dok je kod hroničnih potreban duži vremenski period konstantnog izlaganja. Izlaganje radijaciji povećava rizik od tumora i mutacija. Kasnija oboljenja se podrazumevaju kao nasumična posledična veza sa trovanjem radijacijom.
 |
| Foto: Radiosarajevo.ba |
Razlika između akutnog i hroničnog trovanja:
Trovanje radijacijom se najčešće vezuje za akutno trovanje. Glavni simptomi ovog trovanja su mučnina i povraćanje. Postoji tačna šema povezanosti vremenskog perioda izlaganja radijaciji sa kasnijim simptomima i posledicama. Brzina kojom se simptomi pojavljuju kod čoveka se linearno penje sa povećavanjem doze ozračenja. Veće doze sa sobom povlače teže simptome i pogoršavanje zdravstvenog stanja ozračene osobe. Kod većih akutnih ozračenja postoji period kašnjenja koji podrazumeva vremenski period u trajanju od nekoliko dana (ili sati kod najvećih doza ozračenja) kod kojeg su prvi simptomi kratkotrajni i osoba se oseća dobro. Tek kasnije, kada oštećena tkiva i organi počnu da gube svoju funkciju radioaktivne čestice vezane za tkiva izlaze na površinu kože i stvaraju opekotine opasne po život.
Kod blagih doza ozračenja (1-2 Gy): mučnina se javlja u prvih 24-48 sati. Nju prate zamor, glavobolje i opšta malaksalost.
Kod srednjih doza ozračenja (2-3.5 Gy): uz simptome blagog trovanja (mučnina, zamor,glavobolja, opšta malaksalost), javlja se i dijareja kao posledica teškog oštećenja sistema za varenje, a povraćanje i mučnina otpočinju u prvih 12-24 sati nakon izlaganja radijaciji. Nakon toga česti su primeri i opadanja kose, groznice, prisustva krvi u sekretu, stolici i tokom povraćanja, a otvorene rane (u slučaju da ih ozračena osoba ima) se teško tretiraju.
Kod velikih doza (3.5-5.5 Gy): mučnina i povraćanje se javljaju nakon 1h posle izlaganja radijaciji uz prethodne simptome trovanja srednjim dozama (opadanje kose, groznica, prisustvo krvi u sekrete, stolici i tokom povraćanja, otvorene rane koje se teško tretiraju).
Kod veoma velikih doza (5.5-8 Gy): uz sve prethodne simptome javlja i dezorijentacija, veoma snažna mučnina i generalno smrtnost u prvih 24-48 sati se povećava na 50%.
Duže izlaganje radijaciji, kod doza koje su manje od akutnih doza trovanja radijacijom, povećava rizik od kancera prouzrokovanog mutacijom genskih ćelija. Ako su kanceri i maligna oboljenja prouzrokovani hroničnim trovanjem radijacijom, onda se praćenje bolesti, simptomi, lečenje i težina bolesti ne vezuju za trovanje radijacijom, pošto se trovanje prekida, a sve ove bolesti predstavljaju rezultat dugovremenskog izlaganja zračenju.
Radijacija se u nekim slučajevima koristi kao sredstvo lečenja kod malignih oboljenja radioterapijom.
Spoljašnje i unutrašnje izlaganje radioaktivnom zračenju:
Spoljašnje izlaganje radijaciji:
Spoljašnje izlaganje radijaciji predstavlja izlaganje osobe spoljnom izvoru koji emituje jonizujuće zračenje. Kod ove vrste zračenja izvor ostaje i zrači van tela osobe izložene zračenju. Primeri spoljašnjeg zračenja su:
- Osoba koja se nalazi u blizini slobodnih radioaktivnih elemenata u prirodi
- Osoba koja se nalazi u blizini ozračenih predmeta koji emituju zračenje
- Svemirski kosmonauti koji su ozračeni radijacijom u svemiru
- Osobe koje su lečene radioterapijom
Dozu radijacije je lako ustanoviti i objekat ne postaje i sam radioaktivan osim u slučajevima kada radijacija deluje koncentrisanim neutronskim snopom koji aktivira objekat koji i sam postaje radioaktivan. Takođe, objekat ili osoba može biti kontaminirana spoljašnjim izvorom bez ulaska istog u organizam (kod radioaktivnih padavina kada radioaktivne čestice padaju na kožu, nakon čega se vrši dekontaminacija).
Unutrašnje izlaganje radijaciji:
Unutrašnje izlaganje radijaciji predstavlja najopasniju pojavu koja, u zavisnosti od vremenskog intervala i intenzivnosti izvora radioaktivnosti, prouzrokuje najteža oštećenja ćelija u organizmu. Neki od primera su:
- izotopi Kalijuma koji se nalaze u ljudskom telu
- slučaj kada osoba unese radioaktivnu česticu u organizam (prašina, kontaminirana hrana ili voda itd.)
Nuklearno ratovanje:
Nuklearni ratovi i testovi nuklearnih bombi su složeni procesi koji izazivaju trovanje radijacijom na više načina.
- Eksplozija nuklearne bombe stvara infracrveni toplotni talas, odnosno talas ispod spektra vidljive svetlosti, koji toplotnom radijacijom sagoreva ljudsku kožu i sve osetljive delove ljudskog tela (oči, usne, periferne delove sistema sluha itd.).
- Razlika između ovog i jonizujućeg zračenja je ta, što kod jonizujućeg zračenja zraci prodiru kroz celo telo, dok kod infracrvenog zračenja stradaju površinski organi.
- Beta zračenje od strane kratkog jonizujućeg zračenja. Najčešće se vezuje za nuklearne padavine, neposredno nakon eksplozije bombe, kada su čestice prašine i otpada sa zemlje aktivirane i opasno kontaminirane. Prava opasnost od ovakvih čestica je unošenje u organizam, spoljno dejstvo su blage opekotine na tačkama dodira sa kožom.
- Gama zračenje kao najopasnija posledica eksplozije nuklearne bombe. Ovo zračenje prodice kroz celokupno ljudsko telo i izaziva najteža trovanja radijacijom.
Prevencija radijacije:
Najbolja zaštita od trovanja radijacijom je minimalno izlaganje izvoru radijacije, koliko god je to moguće i udaljavanje od samog izvora. Postoje razni metodi zaštite u okviru zone dejstva izvora radijacije (kada se prisustvo ne može izbeći), a svi se svode na sprečavanje prodiranja gama zraka elementima visoke gustine (kao što je olovo) i dekontaminacijom (u slučajevima gde su radioaktivne čestice na organizmu).
Terapija radijacije:
Nakon černobilske katastrofe 1986., zabeležene su hiljade slučajeva raka štitne žlezde, pre svega među onima koji su u vreme te nuklearne katastrofe bili deca i pili mleko kontaminiranih krava. Kalijev jodid veže radioaktivni jod i eliminiše ga iz organizma u roku 24 - 72 sata. Do sada, to je najčešće korišćeno sredstvo protiv radioaktivnog trovanja. Prema preporuci doktora, nakon radioaktivnog zagađenja, potrebno je kalijumov jodid.
U slučaju hitne radijacije, kalijum jodid se često koristi za zaštitu štitne žlezde. Kombinovana so koja se prodaje u obliku tableta, kalijum jodid pomaže pri zaustavljanju štitne žlezde od apsorpcije radioaktivnog joda (potencijalno opasna supstanca koja se javlja u vazduh nakon nuklearne nesreće). Ali dok kalijum jodid može pomoći blokiranju radioaktivnog joda kod ljudi koji su izloženi radijaciji, uzimanje kalijum jodida pre izlaganja smatra se neefikasnim i može stvarno narušiti vaše zdravlje.
Zašto ljudi uzimaju jodid kalijuma?
Poznat i kao jodin-131, radioaktivni jod se nalazi u velikim količinama u pari puštenoj tokom nuklearnih nesreća. Kada se radioaktivni jod udahne ili unosi u telo kroz kontaminiranu hranu ili piće, može se akumulirati u štitnoj žlezdi i osloboditi oštećenje DNK. Kada se ne leči, ovo povećanje radioaktivnog joda, može dovesti do raka štitne žlezde. Sprečavajući apsorpciju radioaktivnog joda štitne žitarice, kalijum jodid može štititi štitnu žlezu od štete i smanjiti rizik od karcinoma štitaste žlezde.
Zdravstveni rizici:
Kada se uzimaju po preporukama službenika za javno zdravlje ili službe za upravljanje vanrednim situacijama, koristi od kalijum jodida prevazilaze rizike. Međutim, Centri za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) upozoravaju da nepravilna upotreba kalijum jodida može izazvati ozbiljne bolesti ili čak smrt.
Neželjeni efekti kalijevog jodida variraju od uznemirenog stomaka, glavobolje i osipa do teških alergijskih reakcija, nepravilnog otkucaja srca i zapaljenje pljuvačnih žlezda. Kalijum jodid može biti štetan za ljude sa bolestima štitne žlezde i određenim poremećajima kože (kao što je dermatitis herpetiformis ili vaskularitis urtikarije), kao i osobe koje su alergične na jod.
Zbog toga se nikako ne savetuje uzimanje kalijum jodida na svoju ruku, jer možemo da budemo nosioci problema sa štitnom žlezdom, a da nam se trenutno nisu ispoljili simptomi.
Pored kalijum jodida, dobra stvar u lečenju radijacije jeste, oralno uzimanje sode bikarbone, koja smanjuje težinu oštećenja bubrega od urana. Bubrezi su obično prvi organ koji pati nakon izlaganja uranu. U vojnim priručnicima se preporučuje uzimanje infuzije sa sodom bikarbonom, da bi se smanjile posledice takvog izlaganja. Soda bikarbona se takođe može koristiti za dekontaminaciju tla. Soda bikarbona se veže sa uranom i odvaja ga od tla. U slučaju direktnog izlaganja radijacije, možete se kupati u 1-2 kg sode bikarbone. Najbolje je da u kupku dodate magnezijum.
Zaključak: Ovim člankom, ne želimo da uplašimo ljude, da izazovemo paniko, samo smo želeli da skrenemo pažnju na to, da bi došlo do pojave radijacijskog zračenja, osoba mora da bude u neposrednoj blizini izvora zračenja, da bi došla u kontakt sa navedenim dozama zračenja. Što se namernica tiče, neophodno ih je dobro oprati vodom, preporučeno je ne konzumiranje svežeg mleka, mlečnih proizvoda koji se proizvode u poljoprivrednim domaćinstvima u neposrednoj blizini radijacije, kao i konzumiranje mesa i mesnih prerađevina iz neposredne blizine radijacije.
0 Коментари